ตอนเฉพาะกิจ : ขอพูดถึงน้าติ่ง

พอตื่นเช้าขึ้นมา (จริงก็ไม่เช้าหรอก 11 โมงเข้าไปแล้ว แหะๆ) ยังไม่ทันจะล้างขี้ตาแปรงฟันเลย ท่านแม่ก็รีบปราดเข้ามาแจ้งข่าวก่อนเลยว่า

“นี่ๆ น้าติ่งลงหนังสือพิมด้วยนะ ไปอ่านสิ”
“!!??@#”
“พอดีวันนี้ซื้อเดลินิวส์มา เนี่ยได้ลงเต็มหน้าเลย”
“#@!!??”

เจอแบบนี้มันก็ งง อึ้ง ทึ่ง มึน อะดิ ตื่นมายังไม่ทันทำหอกอะไรเลย มาเจอข่าวมึนๆอีก เล่นทำขี้ตาระเหิดเลย เอาวะ!! ไม่ล้งไม่ล้างขี้ตาแม่งแล้ว พลิกหนังสือพิมพ์ดูก่อนเลยดีกว่า เปิดไปจนถึงหน้าสิ่งแวดล้อม เออแฮะ เจอเต็มๆเลย แถมมีลงรูปด้วย โอววว.....ตื่นเต้นจังเว้ย

ว่าแล้วเรามาอ่านไปพร้อมๆกันเลยดีมั๊ยครับ

“ห้องเรียนธรรมชาติ แหล่งความรู้ขุมใหญ่จากต้นกล้าเล็กสู่ไม้ใหญ่ที่ยั่งยืน”

ท่ามกลางไร่กว้างไกลสุดลูกหูลูกตาของ “ลุงคำ” ชาวไร่ที่เช่าที่ทำกินปลูกพืชไร่หลายชนิดใน อ.แม่สรวย จ.เชียงราย มักจะมีภาพเด็ก ๆ กลุ่มใหญ่เกือบ 20 คน เข้าแถวเดินมาที่ไร่อย่างกระตือรือร้น กระปรี้กระเปร่า แม้วันที่ลมแรง อากาศหนาวเย็น หรือวันที่แดดร้อนเพียงใดก็ตาม ภาพเด็ก ๆ ทั้งขี่ทั้งจูงจักรยานเลาะตามถนนพร้อมด้วยอุปกรณ์การเรียนพะเรอมือ มุ่งหน้าสู่ไร่ของ “ลุงคำ” เป็นภาพที่คุ้นชินตาชาวบ้านละแวกนั้นดี

ที่นี่คือห้องเรียนอีกห้องหนึ่งของเด็ก ๆ โรงเรียนบ้านป่าถ่อน เด็ก ๆ เล่าว่า คาบเรียนของเด็ก ๆ ในไร่ลุงคำวัน นั้น เป็นเนื้อหาเกี่ยวกับอันตรายของยาฆ่าแมลงและสารเคมีต่างๆในกระบวนการปลูกพืช

ห่างออกไปเพียงไม่กี่ร้อยเมตร จากปากทางเข้าไร่ ห้องเรียนห้องที่สองของเด็ก ๆ เป็นที่ตั้งของโรงเรียนบ้านป่าถ่อน 1 ใน 12 โรงเรียนที่สอนและสอดแทรกหลักสูตรระบบนิเวศวิทยาแก่นักเรียนทุกระดับชั้น ตั้งแต่ ป.1-ป.6 ไล่เรียงตั้งแต่ความรู้ขั้นพื้นฐานเกี่ยวกับระบบนิเวศไปจนถึงปัญหาการใช้สารเคมีทางการเกษตร ในระดับชั้น ป.4 เป็นต้นไป ที่ อ.พรพรรณ นามรัตน์ หรือ ครูติ่ง ที่ปรึกษาและครูใจดีของเด็ก ๆ ที่นี้ สอดแทรกเรื่องระบบนิเวศเข้าไปเป็นหลักสูตรการเรียนของท้องถิ่น 30 % ตามสัดส่วน

ครูติ่งบอกว่า เด็ก ๆ ได้เรียนรู้ระบบนิเวศจากนาข้าวและแปลงผักในโรงเรียนด้วยตัวเอง เด็กคนไหนใคร่รู้เรื่องแมลงก็ออกไปเสาะหา สำรวจ สังเกต พฤติกรรมด้วยตัวเอง จากนั้นเรียบเรียงเป็นใบงานหรือเรียงความ ก็ได้เป็นส่วนหนึ่งของการเรียนภาษาไทยไป หรือจะเป็นเรื่องอื่น ๆ ในระบบนิเวศรอบตัว การเรียนลักษณะนี้คือการเรียนจากธรรมชาติของจริงนอกห้องเรียน แล้วนำมาบูรณาการเชื่อมโยงเข้ากับการเรียนรู้ร่วมกันกับวิชาอื่น ๆ ได้ทุกวิชา อย่าง ภาษาอังกฤษ ในส่วนของคำศัพท์ต่าง ๆ, สปช. เรื่องของการดำรงชีวิตที่แวดล้อม, กพอ. การปฏิบัติลงมือทำเกษตร, วิทยาศาสตร์ ได้ในเรื่องสารเคมี กับความสัมพันธ์ของสิ่งมีชีวิตและองค์ประกอบอื่น ๆ ในระบบนิเวศ กระทั่งคณิตศาสตร์ ก็มีส่วนในเรื่องของการคำนวณสูตรปุ๋ยและพัฒนาการของผักได้ เหล่านี้เป็นต้น

เสียงเจื้อยแจ้วเป็นภาษาคำเมืองของเด็กชายเสม ที่นำเสนอลุงคำด้วยประโยคที่ฉะฉาน “ลุงคำครับ วันนี้ผมมีการบ้านมาส่ง” เป็นสมุดวาดเขียนหน้าใหญ่ เล่าเรื่องราวการใช้สารเคมีที่มีแต่จะส่งผลร้าย อย่างที่ลุงคำเคยประสบ มาแล้ว เป็นวิธีการแลกเปลี่ยนความรู้ของลุงคำกับเด็ก ๆ วิธีหนึ่ง

นับเป็นการผ่องถ่ายจิตสำนึกเรื่องระบบนิเวศในธรรมชาติรอบห้องเรียนที่ไม่ได้มีแค่ในตำรา แต่ต้องขวนขวายออกไปหาเรียนจากของจริง ๆ ข้างนอกห้อง เช่น ไร่ลุงคำ ซึ่งถือเป็นแหล่งความรู้ขุมใหญ่ที่น้อง ๆ ก็ได้รู้ได้เห็นและแลกเปลี่ยนประสบการณ์กับเกษตรกรได้ด้วยตัวเอง

เหล่านี้เกิดจากการเห็นความสำคัญของอันตรายในสารเคมี ซึ่งมูลนิธิการศึกษาไทยได้ริเริ่มโครงการระบบนิเวศฯในโรงเรียน และยื่นมือเข้ามาในเรื่องของการจัดกิจกรรมและกระบวนการเรียนรู้ โดยได้รับการสนับสนุนจากโครงการ IPM DANIDA กรมวิชาการเกษตร ประโยชน์ที่ได้มากน้อยแค่ไหนนั้น เด็ก ๆ บอกว่า พวกเขาจะนำกลับไปใช้ที่บ้าน ไปบอกพ่อแม่พี่น้อง และชุมชนคนรอบข้างว่า สารเคมีในยาฆ่าแมลงที่พวกเขาเรียนและรู้ด้วยตัวเองมานั้น เป็นอันตรายต่อชีวิตในระยะยาวมากขนาดไหน นอกเหนือไปจากความสุขที่ได้รับจากการมาเล่าเรียนในแต่ละวันแล้ว สำนึกรักในคุณอนันต์ของธรรมชาติและโทษของสารเคมียังถูกถ่ายทอดลงในสามัญสำนึกของเด็ก ๆ อย่างค่อยเป็นค่อยไปอีกด้วยให้การผ่องถ่ายจิตใต้สำนึกเรื่องการทำลายสิ่งแวดล้อมจากสารเคมีใน ยาฆ่าแมลงแก่เด็ก ๆ เสมือนการปลูกฝังจากรากลึกสู่ยอดไม้ใหญ่ที่ยั่งยืนและคงทนในอนาคตข้างหน้า.

เขียนโดย เนาวรัตว์ ทองหว่าง ที่มา : หนังสือพิมเดลินิวส์ ฉบับวันที่ 8 ม.ค.2549
------------------------------------------------------------

อ่านแล้วได้คิดเหมือนกันแฮะ.........

ผมว่าการศึกษาเป็นสิ่งที่สำคัญนะ การศึกษาที่ดีมันก็ส่วนสำคัญมากเลยทีเดียวที่จะทำให้คุณภาพชีวิตของผู้คนดีขึ้น และแน่นอน เมื่อผู้คนมีคุณภาพชีวิตที่ดีในหลายๆด้าน ปัญหาสังคมอะไรที่ตามมาต่างมันก็คงจะเบาบางลง

แล้วไอ้การศึกษาที่ดี ที่ว่ามาเนี่ย มันเป็นแบบไหนหละ??

ถ้าถามผม ด้วยปัญญาและรอยหยักอันน้อยนิด อีกทั้งความรู้เรื่องเกี่ยวกับการศึกษานี่ก็แทบจะไม่มีเลย คงจะยากหาคำตอบอะไรที่เบ็ดเสร็จได้ แต่อย่างน้อยที่สุดผมเชื่อว่า สิ่งที่น้าติ่งทำอยู่เนี่ยแหละถือว่าเป็นหนึ่งในการศึกษา “ที่ดี”

ผมเชื่อว่าการศึกษาที่ดีไม่จำเป็นต้องมีรูปแบบเดียว ไม่ต้องเริ่ดหรู อลังการ บานตะเกียง อะไรมากมาย แต่การศึกษาที่ดีมันน่าจะเป็นการที่ตัวหลักสูตรและวิธีการสอนมีความยืดหยุ่น (flexible)สามารถปรับเปลี่ยนแปรผันให้สอดคล้องไปตามสภาพของท้องถิ่น ผู้คน สังคมและวัฒนธรรมที่แตกต่างกัน

ดั่งการสอนของน้าติ่ง อารมณ์การเรียนการสอนนี่ชิวมาก ประมาณว่าใช้ไร่ทุ่งเป็นห้องเรียน หญ้าใบ สัตว์เล็กใหญ่แทนหนังสือ ผมว่ามันคงจะน่าตื่นเต้นดีนะ คงสนุกกว่าให้ไปนั่งท่องตำราเยอะ

ที่ว่ามาไม่ได้บอกว่าตำราไม่ดีนะครับ แต่ในเมื่อบางแห่งบางท้องถิ่นเรามีธรรมชาติเป็นครูแล้ว ก็ให้ธรรมชาติสอนไปเลยไม่ดีกว่าหรือ ผมเชื่อนะครับว่ายังไงตำรามันก็ไม่ใช่ของจริง มันเป็นได้อย่างมากก็คือแค่สิ่งที่เป็นภาพสะท้อนของความจริง(representation)เท่านั้น ดูตัวอย่างผมก็ได้ครับ ผมเองก็รู้เรื่องเกี่ยวกับระบบนิเวศน์หรือธรรมชาติอะไรเนี่ยน้อยมาก เพราะก็เติบโตและร่ำเรียนมาแต่ในเมืองอย่างเดียว จะรู้หรือจะเห็นอย่างมากก็แค่ในตำราเรียน เชื่อเหอะว่า ถ้าไปเดินลุยทุ่งดุ่ยๆกับน้องๆ ผมต้องเป็นฝ่ายคอยถามน้องเค้าแน่ๆว่า นั่นอะไร โน่นอะไร นี่อะไร แหงแซะ

อ้าว แบบนี้ก็ไม่ต้องเรียนหนังสือกันอะดิ??

มันก็ไม่ใช่ขนาดนั้นครับ ผมว่านะ นอกจากการศึกษาที่ดีมันจะต้องมีความยืดหยุ่นปรับให้รับกับท้องถิ่นได้ มันก็ต้องมีความยืดหยุ่นในแง่ของการสอดประสานความเป็นศูนย์กลาง ที่เปรียบเสมือนเป็น”เรื่องเล่าหลัก” (grand narrative) ของสังคม ผนวกเข้าไปกับ “เรื่องเล่าเล็กๆ” (little narrative) ของท้องถิ่นนั้นๆ ผมเชื่อนะว่าการสอดประสานกันของสองสิ่งนี้มันน่าจะนำไปสู่ทิศทางที่ดีขึ้น

เช่นกรณีที่ของน้าติ่งจะเห็นได้ว่ามีการสอดประสานสองสิ่งนี้เข้าไว้ด้วยกัน เด็กเรียนรู้สิ่งต่างๆจากมาตุภูมิของตน ในขณะเดียวกันพวกเขาก็สามารถที่จะเรียนรู้และเชื่อมโยงความรู้ท้องถิ่นเหล่านั้นเข้ากับการศึกษาในแบบแผนได้ด้วย

มันคงจะไม่ดีนักถ้าการศึกษาของเราเป็นอารมณ์ที่ประมาณว่ายัดเยียดสิ่งต่างๆนานาให้เด็กโดยที่มองข้าม ละเลยมิติที่สำคัญๆไป การศึกษาแทนที่จะเป็นสิ่งที่ดี กลับไปทำให้เด็กตัดขาดจากท้องถิ่นและชุมชนเองตัวเองซะงั้น

เลยอยากจะสรุปง่ายๆนะว่า สุดท้ายแล้วมันไม่มีอะไรสำคัญกว่ากันหรอกครับ ทั้งสองสิ่งล้วนสำคัญต่อการศึกษาทั้งสิ้น ดังนั้นแล้วเราไม่จำเป็นต้องเลือกแบบอภิมหาสุดโต่ง หรือสุดขั้วแสนแสบไปในด้านใดด้านหนึ่งแต่อย่างใด แต่เราสามารถเลือกที่จะทำให้สองสิ่งพริ้วไหวไปด้วยกันได้ สร้างสรรค์หนทางที่สดใส สวยงาม ซาบซ่า (ฮ่าๆ)

-------------------------------------------------------

จริงๆแล้วผมก็รู้จักมักคุ้นกับน้าติ่งมาตั้งแต่เด็กแล้วล่ะครับ ด้วยที่เค้าเป็นเพื่อนสนิทสนมกับแม่ผม แต่ผมรู้เกี่ยวกับตัวน้าติ่งไม่ครบแฮะ รู้ว่าน้าติ่งเป็นครูที่เชียงราย รู้ว่าน้าติ่งทำกับข้าวเก่งมาก (เพราะน้าเค้ามาบ้านผมทีไร ได้กินฝีมือเค้าทุกงานไป) รู้ว่าน้าติ่งได้รับคัดเลือกให้เป็นครูต้นแบบเมื่อปี เอ่อ.....จำไม่ได้ เหอ เหอ และที่สำคัญ รู้ว่าลูกสาวน้าติ่งน่ารักมาก (ฮ่าๆ)

แต่สำหรับสิ่งที่เค้าทำอยู่ ก็พึ่งมารู้เอาวันนี้แหละครับ จะไปโทษใครได้เนอะ เค้าเทียวไปเทียวมาตั้งหลายทีดันไม่เคยที่จะคุยเรื่องนี้กันเล้ย....ถ้ามาครั้งหน้าคงไม่พลาดที่จะคุยในประเด็นนี้แน่นอน

อ้อเกือบลืม ตะกี้ลอง search ใน google ใส่ชื่อน้าติ่งลงไปก็มีโผล่ขึ้นมาเหมือนกันแฮะ แต่ผมคิดว่าอันนี้น่าสนใจดี ว่างๆก็ลองไปอ่านกันดูนะครับ

จะตีสองแล้วแฮะ ชักง่วง เอาเป็นว่าใครมีอะไรจะฝากผมคุยกับน้าติ่งบอกมาได้เลยนะคร้าบ ไม่คิดค่าบริการแต่อย่างใด เหอ เหอ
-----------------------------------

ภาคผนวก

ครูต้นแบบคืออะไร??

ครูต้นแบบคือครูที่ได้รับการประเมินจากคณะกรรมการที่สำนักงานคณะกรรมการการศึกษาแห่งชาติแต่งตั้งขึ้นว่ามีการจัดกระบวนการเรียนรู้หรือกระบวนการจัดการเรียนการสอนที่เน้นผู้เรียนเป็นสำคัญได้จริงตามพรบ.การศึกษา

ครูที่ผ่านการประเมินเรียกว่าครูต้นแบบ มีหน้าที่ต้องขยายเครือข่ายของตนที่เปิดรับสมัครจากครูในระดับเดียวกัน มาร่วมโครงการพัฒนารูปแบบการจัดกระบวนการเรียนรู้ในลักษณะกัลยาณมิตรนิเทศ โดยเริ่มตั้งแต่เขียนแผนการสอน สื่ออุปกรณ์ รูปแบบหรือวิธีสอนที่เป็นของตนเอง ให้กับครูเครือข่าย และดำเนินงานวิจัยควบคู่ไปด้วย

ครูเครือข่ายคือครูที่สมัครเข้าเป็นเครือข่ายของครูต้นแบบเพื่อร่วมกันปฏิรูปการจัดกระบวนการการเรียนรู้ของตนเองตามพรบ.แห่งชาติ ตามรูปแบบของครูต้นแบบและประยุกต์เป็นของตนเองในที่สุด