การแข่งขันกับธรรมชาติของมนุษย์ : ข้อคิดจาก Academy Fantasia

ข้อสมมติอันสำคัญของแบบจำลองที่ใช้วิเคราะห์พฤติกรรมปัจเจกชนในทฤษฎีเศรษฐศาสตร์กระแสหลักก็คือการที่มองมนุษย์เป็นสัตว์เศรษฐกิจ(homoeconomicus) ที่มีเหตุผล (rational) กล่าวคือภายใต้แบบจำลองดังกล่าวผู้เล่น (players) ทุกคนในตลาดจะถูกขับเคลื่อนโดยแรงจูงใจทางด้านผลประโยชน์เป็นหลัก เช่นผู้ซื้อ(buyers)ก็จะต้องบริโภคสินค้าให้ได้รับความพอใจสูงสุด(utility maximization) ส่วนผู้ขายก็จะต้องผลิตและขายสินค้าให้ได้ในกำไรสูงสุด(profit maximization) ภายใต้บรรยากาศดังกล่าว ทุกคนจะแข่งขันกันทำเพื่อผลประโยชน์ของตัวเอง ซึ่งท้ายที่สุดการแข่งขันก็จะทำพาสังคมไปสู่จุดที่เรียกว่าภาวะอุตมภาพแห่งพาเรโต(pareto optimal) ซึ่งเป็นจุดที่สังคมได้รับสวัสดิการสูงสุด ทุกคนล้วนได้ประโยชน์จากการแข่งขันกันถ้วนหน้า

ข้อดีของการมองมนุษย์ในแง่มุมดังกล่าวเพียงด้านเดียวก็คือทำให้ง่ายต่อการสร้างแบบจำลองทางคณิตศาสตร์ที่นำเสนอการวิเคราะห์ที่เป็นเหตุเป็นผลและนำมาสู่ข้อสรุปต่างๆได้อย่างชัดเจน แต่สิ่งที่ผมเห็นในโลกความเป็นจริงในบางกรณี(หรือหลายๆกรณี) ธรรมชาติของมนุษย์มันไม่ได้มีเพียงด้านเดียว แน่นอนว่าการแข่งขันมันก็เป็นด้านหนึ่งที่ฝังตัวอยู่ในสัญชาติญาณของการเป็นมนุษย์ (ต้องขอบคุณ Discovery Channel ที่ได้ให้ความรู้แก่ผมด้วยการนำเสนอเรื่องราวที่เกี่ยวกับสัญชาติญาณการแข่งขันของมนุษย์) แต่ผู้เขียนเชื่อว่าภายใต้ความสัมพันธ์อันสลับซับซ้อนในสังคมของมนุษย์ คนเรานั้นมีหลากหลายมิติมากกว่าการแข่งขันห้ำหั่นกันเอง…….

ซึ่งผมได้ฉุกคิดในประเด็นดังกล่าวได้จากการได้ชมรายการเรียลลิตี้โชว์ ยอดฮิตของเมืองไทยซึ่งก็คือ “UBC Academy Fantasia season 2” ซึ่งรูปแบบของรายการนี้ก็คือการนำเหล่า “นักล่าฝัน” ทั้ง 12 คนที่ได้รับการคัดเลือกมาจากทั่วประเทศมาอยู่ร่วมกันในบ้าน Academy เพื่อฝึกฝนวิชาการแสดง การเต้น การร้องเพลง ฯลฯ ภายใต้คำชี้แนะของคุณครูหลายๆคนซึ่งแต่ละคนจะมีความเชี่ยวชาญแตกต่างกันไป

ซึ่งไฮไลต์ของรายการนี้จะอยู่ที่วันเสาร์ทุกสัปดาห์ โดยนักล่าฝันจะต้องแสดงคอนเสิร์ตต่อหน้าผู้ชมโดยที่แต่ละคนจะได้โจทย์เพลงที่แตกต่างกัน และมีเหล่า commentator คอยวิพากษ์วิจารณ์การแสดงของแต่ละคน โดยแต่ละสัปดาห์จะต้องมี 1 คน ที่ได้รับผลโหวตจากผู้ชมน้อยที่สุดจะต้องออกจากบ้าน Academy ไป

จนมาถึงวันสุดท้ายของการแข่งขัน ผมมองเห็นเหตุการณ์ซึ่งถือได้ว่าเป็นหนึ่งในความประทับใจนั่นคือเหล่าบรรดานักล่าฝันต่างพรั่งพรูความรู้สึกที่มีให้กันและกัน แม้จะไม่มีคำพูดใดๆแต่ผมก็สามารถสัมผัสถึงมิตรภาพและความรู้สึกดีๆ ระหว่างพวกเขาเหล่านั้น รวมไปถึงความรู้สึกที่มีต่อครูบาอาจารย์ที่คอยสอนสั่งมาตลอดระยะเวลา 12 สัปดาห์

นั่นหมายความว่าแม้จะอยู่ภายใต้บรรยากาศที่ทุกคนจะต้องแข่งขันกัน แต่ระหว่างการใช้ชีวิตอยู่ร่วมกันในบ้าน Academy มันก็ก่อให้เกิดมิตรภาพ ความผูกพัน การให้กำลังใจซึ่งกันและกันความรู้สึกดีๆให้แก่กัน สิ่งเหล่านี้ค่อยๆพัฒนาก่อตัวไปพร้อมกับการแข่งขันที่ทุกคนต่างต้องฟันฝ่าเพื่อความฝันของตนเอง

แล้วสิ่งที่ผมเห็นมันเป็นธรรมชาติของมนุษย์หรือไม่??

มันทำให้ผมคิดได้ว่าการแข่งขันไม่ได้เป็นธรรมชาติเพียงอย่างเดียวของมนุษย์……

ภายใต้สมมติฐานของแบบจำลองทางเศรษฐศาสตร์ที่ทุกคนต้องแข่งขันซึ่งกันและกัน แม้เราจะได้แบบจำลองที่อธิบายพฤติกรรมหนึ่งๆได้อย่างหมดจดสวยงาม ดูดีและเป็นเหตุผลเสียเหลือเกินมันทำให้เราหลงลืมอีกหลายๆด้านที่ดำรงอยู่ในตัวตนของความเป็นมนุษย์

แม้การวิเคราะห์โดยใช้ตรรกะ(logic) ทางคณิตศาสตร์จะทำให้เศรษฐศาสตร์ดูเป็นศาสตร์ที่มีระเบียบแบบแผนและมีเหตุมีผลในทุกขั้นตอน แต่สิ่งที่ผมเห็นก็คือการวิเคราะห์บางอย่างภายใต้ตรรกะทางคณิตศาสตร์มัน “too logical to be true” บางอย่างมันไม่ได้ใกล้เคียงกับโลกความเป็นจริงเลยแม้แต่น้อยแม้มันจะมีเหตุมีผลก็ตามที แล้วจะนำมันไปอธิบายโลกความเป็นจริงได้อย่างไร

ผมไม่ได้บอกว่าแบบจำลองเป็นสิ่งที่ไม่ดี แต่สิ่งที่ผมอยากจะบอกก็คือการมองโลกผ่านทางแบบจำลองที่มีสมมติฐานคับแคบดังกล่าวคงมิอาจที่จะทำความเข้าใจพฤติกรรมทางสังคมได้อย่างถ่องแท้ ดังนั้นแล้วการตระหนักถึงข้อจำกัดของแบบจำลองจึงเป็นสิ่งสำคัญและผู้ที่นำมันไปใช้ควรคำนึงถึงสิ่งนี้อยู่ทุกขณะจิต

ดังนั้นแล้วเศรษฐศาสตร์ก็ควรมองธรรมชาติของมนุษย์ให้มีความเป็นมนุษย์มากกว่าที่จะมองมนุษย์เป็นเพียงแค่สัตว์เศรษฐกิจอย่างที่เป็นอยู่ เพื่อทำให้เราสามารถทำความเข้าใจโลกแห่งความซับซ้อนนี้ได้เข้าใกล้ความเป็นจริงมากยิ่งขึ้น!!