เศรษฐศาสตร์การเมือง???

-1-
คำว่าเศรษฐศาสตร์การเมือง(political economy)เชื่อเลยว่าคำๆนี้คงจะยังไม่เป็นที่คุ้นเคยสำหรับใครหลายๆคน ในอีกทางหนึ่งสำหรับหลายๆคน ก็อาจจะไม่เคยได้ยินคำๆนี้เลยด้วยซ้ำ บางคนที่คุ้นเคยหรือเป็นนักเรียนเศรษฐศาสตร์อยู่แล้วก็อาจจะงงเสียด้วยซ้ำว่า เอ……มันมีสาขาวิชาเศรษฐศาสตร์แบบนี้ด้วยหรือเนี่ย แล้วอาจจะตั้งคำถามต่อไปว่าแล้วสาขาวิชาดังกล่าวมันร่ำเรียนอะไรกัน ด้วยความฉงนต่างๆเหล่านี้จึงนำมาสู่ความสนใจของผมที่จะเขียนเกี่ยวกับเรื่องนี้ให้พอเป็นบทนำร่องสำหรับทุกๆท่าน

โดยส่วนตัวผมคิดว่านิยามของเศรษฐศาสตร์การเมืองเป็นอะไรที่ค่อนข้างจะคลุมเครือไม่ชัดเจนซักเท่าใด กล่าวคือคงไม่สามารถนิยามคำว่าเศรษฐศาสตร์การเมืองได้อย่างเบ็ดเสร็จเด็ดขาดตายตัว

การที่มองมันว่าไม่ชัดเจนนั่นก็เพราะว่าคำๆนี้มีนำยามที่หลายหลากและแต่ละอันก็ไม่ได้มีความหมายที่ผิด บางคนก็บอกว่าเศรษฐศาสตร์การเมืองก็คือเศรษฐศาสตร์มาร์กซิสต์(Marxism) บางคนก็บอกว่าเศรษฐศาสตร์การเมืองก็คือการศึกษาเศรษฐศาสตร์โดยพิจารณาแง่มุมทางด้านการเมืองเข้าไปด้วย ฯลฯ ซึ่งก็ไม่น่าจะขัดข้องแต่ประการใด

แล้วถ้าถามผมล่ะจะตอบว่าอะไรดี??

สำหรับผมถ้าจะพูดอย่างง่ายที่สุดเศรษฐศาสตร์การเมืองก็คือการศึกษาเศรษฐศาสตร์กระแสอื่นๆที่ไม่ใช่ใช่เศรษฐศาสตร์กระแสหลัก(non-mainstream economics) หรือพูดอีกแบบได้ว่าเศรษฐศาสตร์การเมืองก็คือการศึกษา”เศรษฐศาสตร์นอกคอก”(heterodox economics หรือ unorthodox economics)นั่นเอง ดังนั้นแล้วสำหรับผมคำว่าเศรษฐศาสตร์การเมืองมันไม่จำเป็นต้องหมายถึงเศรษฐศาสตร์มาร์กซิสม์ แต่ผมคิดว่ามันเป็นอะไรที่ก้าวไปไกลกว่านั้น อย่างไรก็ตามเศรษฐศาสตร์มาร์กซิสม์ก็ถือได้ว่าเป็นหนึ่งในสาขาของเศรษฐศาสตร์การเมืองแน่นอน

นี่ไงครับที่บอกว่ามันคลุมเครือ เพราะถ้าถามคนอื่นอาจจะได้คำตอบอีกอย่างหนึ่งแต่ถ้าถามผมก็จะได้คำตอบดังที่เห็น ดังนั้น ณ ที่นี้ก็ว่าไปตามน้ำแบบนี้ก่อนละกัน

การที่บอกว่าเศรษฐศาสตร์การเมืองเป็นเศรษฐศาสตร์นอกคอก มันไม่ได้หมายความว่าเศรษฐศาสตร์กระแสหลักหรือพวกเศรษฐศาสตร์แบบนิโอคลาสสิค(neo-classical economics) เป็นเศรษฐศาสตร์ที่อยู่แต่ใน “คอก” หรือเป็น “กบ” ในกะลาแต่อย่างใด ที่ต้องการจะสื่อคือเศรษฐศาสตร์การเมืองมันก็คล้ายกับว่าเรา “กระโจน” ออกจาก “คอก” ของเศรษฐศาสตร์นิโอคลาสสิคไปยังเศรษฐศาสตร์ “คอก” อื่นๆ ที่เราอาจจะหลงลืมมันไป

และประเด็นสำคัญก็คือบรรดาคอกเศรษฐศาสตร์การเมืองทั้งหลายมีความแตกต่างจากคอกเศรษฐศาสตร์กระแสหลักอย่างเห็นได้ชัด

เศรษฐศาสตร์กระแสหลักก็คือบรรดาเศรษฐศาสตร์ที่เปิดสอนกันอยู่เป็นส่วนใหญ่ครับ เนื้อหาแกนๆของมันก็ได้แก่พวกทฤษฎีเศรษฐศาสตร์จุลภาค(microeconomics)และเศรษฐศาสตร์มหภาค(macroeconomics)ซึ่งผมคิดว่าทุกคนคงจะคุ้นเคยกับสองวิชานี้พอสมควร

เศรษฐศาสตร์กระแสหลักถือได้ว่าเป็นวิชาที่มีวิธีที่ค่อนข้างเป็นวิทยาศาสตร์สูงหรือจะเรียกอีกอย่างว่าเป็น”ศาสตร์ที่แข็ง”(hard science)เพราะใช้เครื่องไม้เครื่องมือทางวิทยาศาสตร์และสถิติอันได้แก่คณิตศาสตร์และเศรษฐมิติ(econometrics)มาใช้ในการสร้างทฤษฎีและแบบจำลองทางเศรษฐศาสตร์เพื่อวิเคราะห์ปรากฏการณ์ต่างๆ โดยที่ในการวิเคราะห์จะต้องมีการสมมติปัจจัยอื่นๆให้คงที่และมุ่งประเด็นการวิเคราะห์ไปที่ปัจจัยทางเศรษฐศาสตร์อย่างแข็งขัน

แต่ถ้ากลับมามองเศรษฐศาสตร์การเมืองจะพบว่า แม้บางคอกของเศรษฐศาสตร์การเมืองจะไม่มีความเป็นวิทยาศาสตร์สูงเหมือนเศรษฐศาสตร์กระแสหลัก แต่ในการวิเคราะห์เรื่องราวต่างๆรวมถึงประเด็นทางด้านเศรษฐศาสตร์ เศรษฐศาสตร์การเมืองจะพิจารณาเอามิติทางด้านอื่นๆด้วยไปด้วย เช่นมิติด้านสถาบัน(institution)ทั้งที่เป็นรูปธรรมและนามธรรม มิติทางด้านการเมืองซึ่งก็คือเรื่องของอำนาจ(power)และชนชั้น(class) รวมไปถึงมิติทางด้านบริบททางประวัติศาสตร์(historical context) กล่าวคือจะมีลักษณะการวิเคราะห์เป็นแบบองค์รวม(holistic)นั่นเอง

อีกทั้งการวิเคราะห์ในเชิงพลวัตร(dynimics)ระหว่างสองกระแสนี้ก็มีความแตกต่างกัน โดยเศรษฐศาสตร์การเมืองในการวิเคราะห์เชิงพลวัตร แม้จะไม่ได้วิธีการทางคณิตศาสตร์อย่างแข็งขันเท่าเศรษฐศาสตร์กระแสหลักแต่ในการวิเคราะห์ประเด็นดังกล่าวก็จะไม่หลงลืมมิติทางประวัติศาสตร์อันเป็นสิ่งสำคัญไป ซึ่งแตกต่างจากการวิเคราะห์เชิงพลวัตรในเศรษฐศาสตร์กระแสหลักที่วิเคราะห์ตัวแปรทางด้านเศรษฐศาสตร์โดยพิจารณาปัจจัยเวลาที่เป็นนามธรรม เป็นเวลาที่ไม่มีประวัติศาสตร์เป็นเวลาที่เลื่อนลอยและไม่มีความหมายในตัวเอง

คงพอจะมองเห็นภาพคร่าวๆแล้วนะครับ

ก่อนที่จะเลยเถิดไปในประเด็นต่อไป ผมก็ขอย้ำอีกทีครับว่าเศรษฐศาสตร์การเมืองมันเป็นอะไรที่ยากจะนิยามเบ็ดเสร็จครับ เช่นบางคนที่อยู่ในสายนีโอคลาสสิคอาจจะมองว่าเศรษฐศาสตร์ทางเลือกสาธารณะ(public choices economics) ที่วิเคราะห์พฤติกรรมทางการเมือง รวมไปถึงนโยบายต่างๆโดยใช้เครื่องมือทางเศรษฐศาสตร์ถือได้ว่าเป็นเศรษฐศาสตร์การเมือง แต่สำหรับบางกลุ่มบางคนอาจจะมองว่าการใช้เครื่องมือแบบนี้ถือว่ามีความเป็นเศรษฐศาสตร์การเมืองน้อยหรือสำหรับคนที่ไม่นิยมเครื่องมือทางคณิตศาสตร์อาจจะมองว่ามันไม่มีความเป็นเศรษฐศาสตร์การเมืองเสียด้วยซ้ำไป

ดังนั้นแล้วเกณฑ์หรือบรรทัดฐาน(criteria)ของแต่ละคนไม่เหมือนกันครับซึ่งตรงนี้มันก็แล้วแต่ว่าคนๆนั้นผ่านกระบวนการกล่อมเกลาทางสังคม(socialization)มาแบบใดหรือมีบริบททางประวัติศาสตร์ มีความเป็นมาอย่างไร ซึ่งตรงนี้มันก็หล่อหลอมให้ “โลกทัศน์” ที่มีต่อคำว่า “เศรษฐศาสตร์การเมือง” ของแต่ละคนไม่เหมือนกันด้วย

ดังนั้นแล้วประเด็นในแง่ที่ว่าอะไรเป็นเศรษฐศาสตร์การเมืองหรือไม่เป็น แล้วถ้าเป็น มันเป็นมากเป็นน้อยขนาดไหน แล้วมันจัดอยู่ทางฝั่งซ้ายหรือขวา ฯลฯ คงเป็นเรื่องที่ตอบยากครับ สำหรับที่นี้คงเป็นเพียงแค่บทนำร่องซึ่งคงจะไม่เพียงพอที่จะไปตอบคำถามต่างๆเหล่านั้น

-2-
สำหรับสถานการณ์ของเศรษฐศาสตร์การเมืองในตอนนี้มันก็คงไม่เกินจริงเลยถ้าจะบอกว่าแวดวงเศรษฐศาสตร์ในปัจจุบันนี้ถูก “ครอบงำ” โดยเศรษฐศาสตร์กระแสหลักในทุกระดับการศึกษาตั้งแต่การเรียนการสอนเศรษฐศาสตร์ในระดับมัธยม ระดับปริญญาตรียันระดับหลังปริญญาตรี

ส่วนเศรษฐศาสตร์การเมืองนั้นยังคงได้รับการสนใจน้อยมาก(ในความคิดผม)ที่เห็นเปิดสอนกันอย่างเป็นจริงเป็นจังก็คงเป็นที่ จุฬาฯ ที่มีหลักสูตรปริญญาโททั้งในส่วนของภาคปกติและภาคค่ำ (แต่ในส่วนของภาคปกตินี่มีคนเลือกเรียนเศรษฐศาสตร์การเมืองน้อยมากถึงน้อยที่สุดจนเค้าแทบไม่อยากจะเปิดกัน) สำหรับที่ธรรมศาสตร์ผมไม่ทราบว่ามีเคลื่อนไหวในแง่ของหลักสูตรอย่างไร แต่ก็มีคณาจารย์หลายๆท่านที่มีการเคลื่อนไหวทางความคิดในประเด็นนี้อย่างต่อเนื่อง

สำหรับอีกที่ๆเปิดสอนถ้าจำไม่ผิดก็คงเป็นที่ ม.เชียงใหม่ครับ ซึ่งเท่าที่เคยเห็นผ่านๆตามาจะเป็นการสอนในระดับปริญญาโท และเท่าที่ทราบมาก็มีเปิดสอนอีกที่ๆ ม.บูรพา ด้วยและอีกที่หนึ่งก็คงจะเป็นกลุ่มเศรษฐศาสตร์การเมืองลุ่มแม่น้ำโขง ของ ม.ราชภัฏอุบลราชธานี อาจจะมีที่อื่นตกสำรวจนะครับ ถ้าตกหล่นก็บอกผมด้วย เพราะอยากรู้อีกเหมือนกันว่ามีทีไหนเปิดสอนบ้าง

เห็นได้ว่าเศรษฐศาสตร์การเมืองได้รับความสนใจน้อยมากถ้าจะพิจารณาในแง่ของการเปิดหลักสูตรการเรียนการสอน ในมหาวิทยาลัยเอกชนผมเชื่อได้เลยว่าคงหาได้น้อยมากที่จะมีวิชาทางด้านนี้เปิดให้เรียน สิ่งที่ผมอยากจะเห็นก็คือการเปิดกว้าง ให้มีวิชาทางด้านนี้ให้เลือกเรียนบ้างเพื่อเป็นอีกทางเลือกหนึ่งในการศึกษาไม่ใช่ไม่มีเลย เป็นการเปิดมุมมองในแง่ที่ว่าเศรษฐศาสตร์มันไม่ได้มีแบบเดียว หากแต่มีเศรษฐศาสตร์แบบอื่นๆให้เลือกศึกษากันด้วย

-3-
ข้อเขียน ณ ที่นี้คงเป็นแค่การตอบคำถามที่เกี่ยวกับเศรษฐศาสตร์การเมืองในระดับที่เป็นพื้นฐานที่สุด ซึ่งคงจะมีอีกหลายแง่มุมที่ต้องรอค้นหาคำตอบกันต่อไป ถึงอย่างไรก็ตามผมเชื่อว่าผู้ที่หลงเข้ามาอ่านก็คงพอจะมองเห็นภาพของมันไม่มากก็น้อย

ดังนั้นโปรดอย่าลืมนะครับว่ายังมี “คอก”เศรษฐศาสตร์กระแสอื่นๆนอกจาก “คอก” เศรษฐศาสตร์กระแสหลักอีกมากมาย !!